Καναβόπυργος: Βελβίτσενα Ναυπακτίας

1:35 μ.μ. αναγνωστης , επανασταση , καναβοπυργος , νικολακης 0 Comments

Στην περιοχή «Μαραθιάς» υπάρχουν τα ερείπια ενός πυργόσπιτου που ανήκε στους «Καναβαίους», την αρχοντική οικογένεια των Κραβάρων με την Βυζαντινή προέλευση, που έμεινε με το όνομα «Κούλια τ' Καναβού».
Ο πύργος αυτός ανακηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 159Β/14.3-1996).
Η δυτική και βόρεια πλευρά του σώζονται σε ύψος περίπου 9 μ.· ενώ η νότια και ανατολική είναι αρκετά ερειπωμένες. Στους τοίχους ανοίγονται σειρές από πολεμίστρες και φωτιστικές σχισμές. Στο εσωτερικό του Πύργου διακρίνονται τοιχαρμάρια και τζάκι. Σειρά ερειπίων στα Ν.Α. του Πύργου δηλώνει την ύπαρξη βοηθητικών κτισμάτων.


Η αιτιολογία της ανακήρυξης έχει ως εξής:

Πρόκειται για τριώροφο κτίριο της περιόδου της Τουρκοκρατίας που ευρίσκεται στο χωριό Παλαιόπυργος Ναυπακτίας και είναι κατασκευασμένο με αργολιθοδομή και ισχυρό συνδετικό κονίαμα, με εμφανή ίχνη από τις ξυλοδεσιές. Η δυτική και βόρεια πλευρά του σώζονται σε ύψος περίπου 9 μ.· ενώ η νότια και ανατολική είναι αρκετά ερειπωμένες. Στους τοίχους ανοίγονται σειρές από πολεμίστρες και φωτιστικές σχισμές. Στο εσωτερικό του Πύργου διακρίνονται τοιχαρμάρια και τζάκι. 

Σειρά ερειπίων στα Ν.Α. του Πύργου δηλώνει την ύπαρξη βοηθητικών κτισμάτων.

Το Δημοτικο διαμέρισμα του Παλαιόπυργου περιτριγυρίζεται από τα δημοδιαμερίσματα Σίμου, Ελευθέριανης, Στύλιας και Ανθοφύτου του Δημου Πυλήνης και από τα Δημοδιαμερίσματα Νεοκάστρου, Σκάλας Παλαιοχωρακίου του Δήμου Ναυπάκτου. Από το τελευταίο χωρίζεται από το Τυρνόρεμα (ή ΒελΒιτσάνος) που χύνεται στον Μόρνο, εκεί που είναι ο συνοικισμός Χάνι Λόη. Πάνω στον Βελβιτσάνο υπάρχει γέφυρα μέσω της οποίας επικοινωνεί το νότιο τμήμα της Επαρχίας (π. όν. Βενετικό) με το Βόρειο (π. όν. ΚράΒαρα). Ο Παλαιόπυργος μαζί με το ζευγοστάσιο Περιβόλια κατά την Τουρκοκρατία και μέχρι το 1833 ανήκε στην Επαρχία ΚραΒάρων και στη συνέχεια στην Επαρχία Ναυπακτίας. Από το 1835-36 στον Δήμο Ποτιδανίας με έδρα τη Σίμου και από το 1837-1912 στον Δήμο Αποδοτίας, οπότε ανακηρύχθηκε σε Κοινότητα με συνοικισμό τα Περιβόλια. Με τον Ν. 2537/97 εντάχθηκε στον Δήμο Πυλήνης.Η παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Βελβίτσαινα (απαντιόνται και οι τύποι Βελβίτζενα, ΒελΒίτζανα, ΒελΒίτζιανα, ΒαλΒίτσενα) που παρουσιάζεται στις πηγές σε θηλυκό η Βελβίτσαινα και σε ουδέτερο τα Βελβίτσενα. Ο ΠουκεΒίλ αναφέρει το χωριό Παλιόπυργος ως βερβίζενα..

Το νέο του όνομα το οφείλει σ' ένα παλιό πύργο που μόνο τα ερείπια του διασώζονται. Είναι η «Κούλια του Καναβού ή Καναβόπυργος» και βρίσκεται στην αγροτική περιφέρεια «Μαραθιάς» στην αριστερή παρυφή της Επ.οδού 24 πηγαίνοντας από Ναύπακτο προς Παλιόπυργο. Το αρχικό όνομα ήταν Παληόπυργος. Από την απογραφή του 1940 λέγεται επί το καθαρότερον Παλαιόπυργος, στον προφορικό όμως λόγο συνεχίζει να λέγεται Παλιόπυργος με απλοποίηση της ορθογραφίας (ι αντί η). Οπως παραδίδεται από τους γερόντους το χωριό ήταν κτισμένο στα Περιβόλια και ειδικότερα στη θέση Κεφαλόβρυσο ή Παλιοχώρι γύρω απ' τον λόφο του Αι Νικόλα έως την Αγία Παρασκευή ή κατα άλλους στη θεση Χαριά-αλώνι (του Χαριά το αλώνι) ακριβώς απέναντι. Γιατί εγκατέλειψαν τα περιβόλια και εγκατεστάθηκαν στους πρόποδες του Βελβιτσιά και της Τσούκας δεν είναι ξεκάθαρο. Από έγγραφα της Διοίκησης του 1822 πληροφορούμαστε ότι οι ΒελΒιτζιάνοι πούλησαν στα 1787 «διάφορα κτήματα συνιστάμενα από χωράφια, περιβόλια και μύλους». Αγοραστής ο Αναγνώστης-Νικολάκης Καναβός «πληρώσας τάς συμφωνηθείσας εις τα έγγραφα χρηματικάς ποσότητας». Συνεχίζει το έγγραφο ότι:

«Οι δε Βελβιτζιάνοι μηδέν έγγραφον παρέστησαν προς άκύρωσιν των του Καναβού, αλλά δικαιολογούνται με μόνον το ότι τάς πωλήσεις των ρηθέντων κτημάτων έκαμαν παρά τιμήν δυναστικώς ύποχρεωθέντες παρά του Άναγνώστου Καναβοϋ, όστις τότε ην προεστώς των Κραβάρων καί είχε μεγάλην, την έπιρροήν παρά τω Άλή Πασά».

Οικειοθελώς ή δυναστικώς (το πιθανότερο ) εγκατέλειψαν τα παλιά Βελβίτσαινα στα Περιβόλια και έκτισαν το χωριό στη λεκάνη, όπου είναι σήμερα, συγκεντρωμένο γύρω από την παλιά Αγία Τριάδα.

Ας δούμε την ιστορία του Παλαιοπύργου, όπως προκύπτει μέσα από γνωστά έγγραφα:
Στις 2 Σεπτ. 1716 σε έγγραφο υπογράφει «παναγιότις νικοπλους ΒελΒητζιανα μάρτυρας».
Σε έγγραφο του 1746 υπογράφουν «Παναγιώτης Καρανικόλας και Παναγιώτης Βελβιτζάνος».
Στο γνωστό έγγραφο του 1770 αναφέρονται οι «τιμιότατοι κυρ Χριστόδουλος Γεροπαναγιωτόπλος, Παπαδημήτρης Σέλος και λοιποί ΒελΒιτζιάνοι».
- Σε έγγραφο του 1795 υπογράφει «Στάθης Άντριόπουλος από Βελ-βητζανα».
- Στις 20 Δεκ. 1811 υπογράφει σε αφιερωματικό έγγραφο ο «γιοργος μπητεβεση από Βελβητζενα μαρτιρας».
- Άπ' το δευτέρι της 4-5-1824 οι ΒελΒιτζάνοι φαίνεται ότι έδωσαν στον Στρατηγό Σαφάκα 285,20 γρ. και ανάλογα μπαρουτόβολα για την ικανοποίηση των αναγκών του σώματος του.
- Στις ομολογίες των Κραβαριτών για το αρματολίκι στις 16-1-1824 και στις 4-5-1824 υπογράφει μεταξύ άλλων και ο «Νικολός ΒελΒίτζαινα».
- Από τον λογ. του Στρατηγοΰ Σαφάκα από 1 Απρ. 1825 και δώθε τα Βελβίτζαινα έδωσαν:

30: οκ. αλεύρι καπετάνος 6: σφαχτά Τζαβελαίοι
60: οκ. Κασιγιωργάκης 3: σφαχτά Δημοτζελαίοι
30: οκ. Δημοτζελαίοι 20: δεκατιά καπετάνου
50: » αλεύρι αδελφός Τριαντάφυλλου,
όταν απερνούσε δια τον Σούτζο.


Το χωριό είναι βεβαιωμένο ότι καταστράφηκε στα 1825 από τους Τούρκους και στα 1827 καταλήφθηκε πάλι απ' αυτούς. Συνέπεια των συνεχών καταστροφών ήταν να διασκορπισθούν οι κάτοικοι στην επαρχία Θηβών και στην Αιγιαλεία(Βελβίτσι) στο σημερινό Χάραδρον. Αργότερα ξανακτίσθηκε, αλλά έπαυσε πλέον να είναι συγκεντρωμένο, γιατί καθένας απ' τους κατοίκους του έκτισε το σπίτι του στο κτήμα του, με συνέπεια ο σημερινός Παλαιόπυργος να αποτελείται από αγροικίες, που είναι διάσπαρτες σε μια ευρεία περιφέρεια.